From :ATM Türk: Amatör Teleskop Yapımı

Buradaki içerik Stellafane Amatör Teleskop Yapımı Ana Sayfalarından Duygu Kurt tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir.

Popüler bir görüşe göre sıradan bir işçinin pahalı bir astronomi teleskobuna sahip olma yetersizliğinden dolayı astronomi engelleniyor. Aynı zamanda doğru olan bir gerçek de şu ki, bir amatör sadece elde edeceği eğlenceli saatler için bir teleskop yapmaya başlasa bile, işin bitiminde evrenimizin harika mekanizmasıyla ciddi bir şekilde ilgileniyor bir hale gelir. Ve sonunda, birinin kendi eliyle yaptığı bu alet, cennet gizlerinin kilidini açmada bir uyarıcı olmuştur.

Russell W.Porter

Stellafane’nın kurucusu, Mart 1923

GİRİŞ Russell Porter’ın bu sözleri yazmasının ardından çok şeyler değişti. Bugün “sıradan bir işçi” hazır bir teleskop satın alma gücüne sahip olabiliyor ve Dobson türü çok popüler hale geldi. Fakat çoğu yazdıkları da değişmedi; günümüzdeki ayna cilalama teknikleri 20’lerde ve 30’larda Porter ve Ingalls tarafından yazılanlara pek çok benzerlikler gösteriyor. Birçok amatör astronom, başarmanın verdiği haz, bilgilerini arttırmak ve iyi bir kaliteyi garantiye almak için hala kendi teleskoplarını yapmayı tercih ediyorlar. Bu sayfalarda sizin de kendi teleskobunuzu yapabileceğinizi ve mükemmel bir uygulayıcı olabileceğinizi göstermeyi umut ediyoruz.

ATM tekniklerinden bir not: Birçok teleskop yapımcısı olduğu gibi yine birçok ayna ve teleskop yapım tekniği de vardır. Bu sayfalarda işimize yarayacak bir veya daha fazla tekniği birlikte sunuyoruz, fakat bu başka geçerli yaklaşımların olmadığı anlamına gelmez. Aslında çoğumuz amatör teleskop yapımından zevk alıyoruz, bunu yaparken de farklı teknikleri tecrübe edebiliriz ve zaman zaman teleskop yapma veya inşa etmenin daha iyi yollarını bulabiliriz. Ve bu yeni teknik daha iyi olmasa bile, genellikle süreçte değerli bilgiler edinmemize yol açabilir. Fakat bu sayfalarda acemi ayna ve teleskop yapımcıları için en uygun, en basit ve kanıtlanmış teknikleri anlatmaya çalıştık. Genellikle bu teknikler Stellafane Ayna Sınıflarında başlangıç düzeyindekilere anlattığımız tekniklerdir.

AMATÖR TELESKOP YAPIM TABLOSU İÇERİĞİ

Genel Bilgi

-Teleskop Seçimi Başlangıç seviyesindekiler için teleskop hakkında temel bilgileri verir ve ilk teleskop seçiminde dikkate alınması gereken önemli noktaları tartışır.

• Bir teleskoba hazır mısınız?

Eğer bunu okuyorsanız siz yeni bir amatör astronomsunuz. Eğlenceli ve yorucu bir hobiye hoş geldiniz. Fakat başlamak için bir teleskoba ihtiyacınız yok. Aslında geleneksel görüş, bir teleskop kullanmaya başlamadan önce çıplak göz veya dürbünle gece gökyüzünde yolunu bulabilmen gerektiğini söyler. Bunun nedeni basittir: Teleskoplar sana gökyüzünün çok küçük bir bölümünü gösterir, objelerin yerlerini etkili bir şekilde öğrenmek için biraz pratik ve geniş gökyüzü alan bilgisi gerekir. Dürbünler amaca kolay ulaştırır ve kullanması kolaydır, çünkü bir teleskoptan yaklaşık 6 kez daha büyük bir alanı gösterir – daha büyük bir alanın görülmesi sizi bulmak istediğiniz objeye daha kolay yönlendirir. Dürbünlerle, Jüpiter’in dört Galileo uydusunu, Ay’ın üzerindeki kraterleri, parlak galaksileri ve nebulaları (bulutsuları) rahatlıkla görebilirsiniz. Gece gökyüzündeki objelerin yerlerini söyler söylemez bir teleskobu kullanmayı öğrenmek çok daha kolay olacaktır.

Objektif Boyutu Önemlidir Bir çok kişi, bir teleskobun yaptığı en önemli şeyin gökcisimlerini daha çok büyütmek olduğuna inanır. Aslında bir teleskobun temel özelliği, nesneleri büyütürken, sönük gökcisimlerinden gelen ışığı toplayarak insan gözünün görebileceği hale getirmesidir. Işığı toplayan geniş optik elementler mercek ya da ayna olsun objektif olarak adlandırılır. Teleskoplarda objektifin boyutu teleskobun sönük objelerden gelen ışığın geçeceği boşluğun büyüklüğünü belirler, bu, teleskobun hangi kategoriye gireceğini gösterebilecek bir parametredir. Bu yüzden, 80mm’ lik yansıtmalı ve 6 inch’lik kırınımlı (mercekli) derken büyütme miktarından değil objektif çapından bahsediliyor. Toplanan ışığın miktarı doğrudan objektif alanıyla orantılıdır, bu yüzden 8 inch’lik bir teleskop 4 inch objektifi olan bir teleskoptan 4 kat daha fazla ışık toplar.

Objektif boyutunun üzerinde büyütme yapabileceğini vurgulayan herhangi bir teleskoptan şüphelenin.

Daha büyük objektiflerin anahtar özelliği daha büyük çözümleme gücüdür. Daha büyük objektifler daha fazla ayrıntıyı çözümleyebilir. Örneğin Jüpiter’in atmosferindeki daha çok girdabı, ya da çift yıldızları iki ayrı yıldız olaraktan net bir şekilde gösterir. Fakat atmosferdeki türbülans büyük teleskopların ayırma gücünü bozar, bu yüzden daha büyük bir objektif daima daha fazla ışık toplarken, iyi görüş anları haricinde daha fazla detay göstermeyebilir.

TELESKOP TÜRLERİ Düzinelerce teleskop çeşidi vardır, bununla birlikte 3 grupta sınıflandırılabilirler: Kırınımlı teleskoplar ışığı odaklamak için sadece mercek kullanırlar ve ışık bir mercek tarafından kırıldığı için yüzden böyle adlandırılırlar. İlk teleskoplar mercekli teleskoplardı. Deniz kaptanlarının klasik bronz dürbünleri bu türdendi; ışık bir tüpten geçerek bir merkezde toplanır. Resimde görülen çift mercek sistemi tüm renklenmeyen mercekli teleskop türlerinde esas alınmaktadır.

Yansıtmalı teleskoplar ışığı odaklamak için sadece ayna kullanır. Newton türü teleskoplar ismini mucidi olan Sir Isaac Newton tarafından aldı, klasik bir amatör teleskoptur ve bu sayfalarda nasıl yapılacağını anlatacağımız türdür. Parabolik birincil aynayı ve çapraz duran düz ikincil aynayı düşünürsek basit ve etkili bir teleskoptur.

Buna karşın ikincil ayna ışığın geçtiği alanın bir bölümünü kapatır, bir miktar ışık kaybı ışığın dağılımından, bir miktar ışık kaybı da ışığın saçılımından dolayı oluşur. Çoğu tasarımlar ikincil ayna boyutunu küçültmeye çalışır.

Katadioptrik (hem mercekli, hem aynalı) teleskoplar ışığı odaklamak için merceğin ve aynanın birleşimini kullanır. Schmidt – Cassegrain veya Maksutov teleskoplar gibi kompakt katadioptrik türler son otuz yılda amatörlerle popüler hale geldi. Resimde gösterilen Gregory Maksutov – Cassegrain teleskop ikincil ayna olarak Maksutov düzeltici merceğin üzerinde alüminyum kaplanmış bir ikincil ayna kullanır. Baffle ışık tüpü resimde gösterilmemiştir.

Birincil aynadaki delikten geçen ışığın odağı Cassegrain odak olarak adlandırılır.

Her teleskop çeşidi ve özel tasarımlar avantajlar ve dezavantajlar sunar. Bütün kullanımlar için tek ideal bir teleskop yoktur. Bütün teleskoplar aynı yere takıp çıkartılabilen göz merceklerine sahiptir. Farklı göz mercekleri farklı odak uzaklıklarına ve farklı görüş alanlarına sahiptir; tüm bunlar bir teleskopla birleştirildiğinde farklı büyütmeler ve gerçek görüş alanları sunar.

Kundak Türleri Çok düşük güçlü geniş alan teleskopları el ile kullanılabilmelerine rağmen birçok teleskop bir taşıyıcı yapıya ihtiyaç duyarlar. Bir kundak bir teleskobun fiyatından daha fazlasına mal olabilir. Yüksek büyütmede, kundağın çok sabit ve titreşimsiz olması gerekir, yoksa görüş net olmaz. Aynı zamanda kundak, teleskobun gökyüzünde istenilen her noktaya ulaşmaya izin vermelidir. Buna ek olarak yeryüzü döndüğü için gökyüzündeki objelerin yerleri sürekli olarak değişir. Ancak bu durum çıplak gözle zor fark edilebilirken, teleskop tarafından sağlanan büyütmeler nedeniyle, gökyüzündeki objeler birkaç dakika veya saniye içinde görüşten çıkabilir. Bir takip kundağı (sıkça saat sürücülü kundak olarak adlandırılır) teleskobu yeryüzünün dönüş rotasının aksi yönünde hareket ettirerek objelerin görüş alanında kalmasını sağlar. Takip kundakları kesinlikle faydalıdır fakat başarılı bir montaj ve teleskop kullanımı için bir ihtiyaç değildir. Buna karşın bu tur kundaklara en basit bir astrofotoğrafi için ihtiyaç duyulur.

Ekvatoral kundaklar dünyanın dönüşüne ayarlı tek bir eksenle tasarlanır; bir objenin takip edilmesi için sadece polar eksenin dönüşü yeterlidir. Dik açıklık ekseni olarak adlandırılan diğer eksen kutup eksenine diktir. İki eksenin dönüşü birleştirildiğinde bütün gökyüzünde amaçlanan objenin bulunmasına imkân tanır. Ekvatoral kundaklar çok çeşitli olabilirler; Alman ekvatoral kundaklar mercekli ve küçük aynalı teleskoplar için çok tercih edilen türdür (uzun tüplerle kullanımı kolaydır); Çatal kundaklar ise kısa tüplü katadioptrik teleskoplar için çok uygundur. Büyük bir yelpazeyi kapsayan birçok değişik türdeki kundakların detayları burada anlatılmayacak kadar fazladır. Takip yapabilmek için, kundak kutba ayarlanmalıdır, bunun anlamı kundağın polar ekseninin yeryüzünün kutup eksenine paralel olmasıdır. Bazı başlangıç seviyesindekiler, ekvatoral kundağın hedeflenmesinin zor olduğunu düşünürler, çünkü teleskobu döndürmek, alışılmış olunan eksen yönlendirmelerine pek benzemez.

Alt-Azimut kundaklarda, başucu ekseni yere dik olarak döner ve yükseklik ekseni yere paraleldir. Bu tarz bir tasarımda hareket ve hedeflemenin anlaşılması kolaydır, titremez ve sağlam bir tasarım yapısına sahiptir ve yapması kolaydır. Dezavantajı, takip yaparken her iki eksenin de hareket ettirilmesinden kaynaklanır. Basit yapılışı, yumuşak hareket ettirilebilirliği ve ahşaptan yapılabilmesi sayesinde popüler olmuştur. Dobson kundak bir Newton teleskop ile birleştirildiğinde tüm tasarım genellikle Dobson Teleskop ismiyle anılır (kısaca Dobson). Bu tasarım; sadeliği, mükemmel dengesi ve sağlamlığı, ayrıca düşük maliyeti nedeniyle amatörler arasında aşırı derecede popüler bir hale gelmiştir. Bilgisayar kontrollü iki eksen sürücüsü ile kundağı takip yapacak hale getirmek mümkündür veya tüm Alt-Az montajını takipli Ekvatoral platforma Poncet Platform veya d’Autume Platform şeklinde koymak mümkündür. Her iki tür (bilgisayar sürücüleri ve ekvatoral platformlar) yıllardır amatörler tarafından uygulanmaktadır.

Taşınabilirlik birçok yeni başlayanlar tarafından gözden kaçırılan önemli bir unsurdur ve satın alabildikleri en büyük teleskobu almayı tercih ederler. Sabit bir gözlem merkezine sahip olmadıkça teleskobunuzu deponuzdan alıp gözlem yerine götürmek zorundasınız. Bu taşıma basitçe garajınızdan veya deponuzdan arka bahçenize olabileceği gibi, zor bir şekilde şehir dışına taşıma gerektiren bir uygulama da olabilir. Işık kirliliği gece gökyüzümüzü aydınlatmaya devam ettikçe çok fazla sayıda insan, uygun gözlem alanı bulabilmek için karanlık gökyüzüne doğru arayışlara çıkacaktır.

Unutmayın, gözlem gece yapıldığı için gözlemin sonunda muhtemelen yorgun ve uyumaya hazır olursun. Büyük ve taşıması zor bir teleskop böyle zamanlarda can sıkıcı olabilir. Taşıması ve kurması daha kolay olan küçük bir teleskop, daha büyük ve uygun olmayan bir teleskoptan daha çok kullanılabilir ve sana daha fazla zevk verebilir, ayrıca daha sık kullanılır.

Yapmak mı, Satın almak mı? Amatör astronominin ilk yıllarında maddi durumu çok iyi olmadıkça kendi teleskobunu yapmaktan başka bir seçeneğin yoktu, birkaç yetenekli usta tarafından yapılan parçalar müşteriler tarafından sipariş edilirdi. Bugün amatör astronomlara hizmet eden ve gittikçe gelişen bir pazar ve çeşitli fiyatlarda sunulan pek çok teleskop vardır. Bugün çoğu amatör ticari teleskoplar satın alırlar ve bunları kullanmakta çok başarılıdırlar. Bu yüzden niçin biri teleskop yapsın?

Fiyat: Eğer çok dar bir bütçeye sahipsen ve muhtemelen başlangıç seviyesine uygun küçük bir teleskop yapıyorsan çok az bir para tasarrufu yapabilirsin. Eğer 14 inch veya daha büyük bir teleskop ve ayna yaparsan önemli miktarda bir para tasarrufu yapabilirsin. Fakat başlangıç seviyesindekilere yönelik küçük teleskop fiyatları, artık bu büyüklüklerde bir teleskop yapmayı gerektirmeyecek kadar düşüktür.

Kalite: Ürün çeşitliliği ve elektronik gelişmeler ticari ürün kalitesini arttıran ve fiyatları aşağı çeken bir unsur olarak görülebilir. Maalesef optik üretimde ürünün kalitesi, doğrudan kullanılan emek miktarıyla orantılıdır. İyi optikler çok pahalıdır çünkü çok emek içerir. Yüksek kaliteli optik ürün yapmayı öğrenebilirsin, ayrıca mükemmel ve sıra dışı sonuçları almak için zaman harcamayı tercih edebilirsin. Birkaç saat fazla zaman ayırarak yaptığın bir aynaya piyasa altında kıymet biçmen gerekmez. Piyasada çok sayıda ticari teleskobun satılmadığı söylenemez fakat optik kalitenin fiyatla yakından ilgili olduğunu bilmelisin.

Bilgi: Birçok insan bir şeyin nasıl yapıldığını ve çalıştığını bilmekten hoşlanır. Teleskop yapımı optik, mekanik mühendisliğini, metal ve/veya ahşap işçiliğini ve sıkça elektronik/ bilgisayar alanlarını etkili bir şekilde bir araya getirir. Amatör astronomi, evrenin çalışmasına ve harikalarına ışık tutarken, teleskop yapımı sana hem ilginç, hem de pratik yeteneği ve bilgiyi öğretir.

Gurur: Pek çok insan bir şeyleri kendisi yaptığında gurur duyar. Teleskop yapımcıları sıklıkla bu kategoriye girer. Pek çok amatör gereçler, güzel ahşap tüpleri veya cilalanmış metal parçalarıyla gayet gösterişlidir. Birçoğu da fonksiyonel fakat sadedir ve onların sahipleri bu kadar fonksiyonel fakat gösterişli olmayan bir gereç yaptıkları için de gurur duyarlar. Çoğu teleskop yapımcısı çalışmalarından gurur duyar ve kendi yaptıkları teleskopları kullanarak tatmin olurlar.

Niçin Dobson Kundaktaki Newton türü ilk iyi teleskoptur? Kendi optiğini yapmayı planlıyorsan aynalar, merceklerle başlamaktan çok daha kolaydır. Mercek camları ayna camlarından çok daha pahalıdır ve her mercek bir ayna ile karşılaştırıldığında bitirilmiş iki yüzeye ihtiyaç duyar. Mercek yapımı daha zahmetlidir ve tecrübe gerektirir. Bütün bu söylenenlerden, mercek yapmaya meyletmeden önce ayna yapmayı öğrenmek tavsiye ediliyor anlamı çıkar. Bu yüzden aynalı ve katadioptrik teleskoplar tüm diğer türlerden elenerek, başlangıç seviyesindeki teleskop yapımcıları için seçilmiştir.

Kendi teleskobunu satın alıyorsan veya yapıyorsan Newton teleskop verilen paraya karşılık olaraktan büyük bir açıklık, basit bir mekanik tasarım, optik yol üzerinde basitçe hizalanabilen iki optik element ve bolca doküman sunar. Bütün bunlar başlangıç seviyesindeki amatörlerin 6 inch’ten 8 inch’e kadar olan teleskopları seçme nedenleridir.

Günümüzde Dobson kundak, satın alınabilir, sağlam ve yumuşak hareket ettirilebilir özellikleriyle geçmişteki boru kundağın yerini almıştır. Bir teleskop yapımcısı olarak Dobson kundağı basit el aletleriyle kontrplaktan imal edebilirsiniz. Yapmak mı? Satın almak mı? diye düşünüldüğünde, “Dob” ilk şıkkı seçmeniz için doğru karakteristik özelliklere sahip bir türdür.

Ayna Boyutu ve Odak Uzaklığının Seçimi

Geleneksel görüş 6" f/8 veya 8" f/6 ideal ilk ayna ve teleskop projesi için iyi bir seçim olduğunu söyler, biz de buna katılıyoruz. Bu ikisi 48” odak uzaklığına sahiptir, bu kullanışlı ve oldukça taşınabilir bir teleskoptur. Bu teleskopların kullanımı ve yapımı kolaydır, bazı gezegen ve uydularını, yüzlerce derin gökyüzü nesnesini(tek ve çift yıldızları, yıldız kümelerini, galaksileri (gökada) ve nebulaları (bulutsuları) ) görmek için kullanılabilir.

Bazı insanlar ilk projeleri olarak 10” veya 12” lik aynaları seçmişlerdir, çoğu başarıya ulaşmıştır ancak odak uzaklığını kısa tutmayı isteme eğilimi vardır ve ilk aynada f/6 oranının altında bir ayna yapımı zorlukları önemli bir biçimde arttırır; Cilalanacak çok fazla yüzey vardır, parabol eğimi çok daha diktir ve biçimlendirme daha zordur. Şu bilinmelidir ki, büyük aynaları yapmayı zorlaştıran etken ayna çapları değil, daha düşük odak uzaklıklarıdır. Eğer optik ayna satın alacaksan “hızlı” aynaların (düşük odaklı aynalar) yukarıda anlatılan nedenlerden dolayı daha yüksek kalitede üretilmeleri daha zordur ve genellikle daha pahalıdır. Bunun farkında olmak gerekir.

(devam edecek)